مهمترین آفات کلزا در استان کردستان

کلزا با نام علمی .Brassica napus L یکی از گیاهان زراعی از خانواده کلم براسیکاسه (Brassicaceae) است که به دلیل داشتن میزان زیادی روغن ذخیره شده در دانه (۳۵ تا ۴۵ درصد) و استفاده از آن در روغن کشی دارای محبوبیت زیادی در اکثر کشورهای جهان است. سطح زیر کشت کلزا در سال زراعی ۸۴-۱۳۸۳ در حدود ۱۳۵,۵۹۴ هکتار بوده است که سهم استان کردستان ۳۵۰۰ هکتار بود

متن خبر

حیدر مرادی روز شنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به اینکه فصل کشت این محصول در کردستان از نیمه دوم شهریور تا دهه اول مهر است، اظهار داشت: برنامه ابلاغی وزارت جهاد کشاورزی برای کشت کلزا در این استان در سال زراعی ۱۴۰۰ – ۱۳۹۹،  سه هزار و ۵۰۰ هکتار است. وی اضافه کرد: برای این میزان کشت کلزا، ۲۰ تُن بذر مورد نیاز است که سازمان جهاد کشاورزی تاکنون این مقدار بذر را در ۲ مرحله در قالب پنج رقم آرشیتکت، گارو، روجان، آنیسان و آندلیکو را دریافت کرده است. رییس اداره زراعت سازمان جهاد کشاورزی کردستان افزود: این میزان بذر هم اکنون در بین جهاد کشاورزی شهرستان‌ها توزیع شده و پیش بینی می‌شود کلزا کاران قروه، دهگلان، کامیاران، سقز و مریوان بیشترین سطح کشت این محصول را داشته باشند. وی با اشاره به سردسیر بودن کردستان تاکید کرد: دمای هوای سرد باعث کاهش راندمان کشت کلزا می شود از این روز انتظار می رود کلزا کاران در کشت محصول خود تعجیل داشته باشند. مرادی گفت: به همین خاطر آخرین مهلت فصل کاشت در مناطق سردسیر استان شامل دهگلان، قروه، بیجار، قسمتی از سقز و دیواندره تا پایان شهریور و در مناطق معتدل سرد شامل کامیاران، مریوان، بانه، سروآباد و قسمتی از سنندج و سقز نیز تا ۱۰ مهر است. وی یادآور شد: کشت دانه های روغنی از جمله کلزا از برنامه های وزارت جهاد کشاورزی برای خودکفایی در تولید روغن خوراکی در برنامه ششم توسعه قرار دارد تا با تلاش کشاورزان و حمایت دستگاه های کشور از چالش های جدی تولید دانه های روغنی و تولید روغن خوراکی خارج شود. به گزارش ایرنا، سال زراعی ۹۹ – ۹۸ میزان برداشت دانه روغنی در کردستان با محصول غالب کلزا به یک هزار و ۸۱۹ تن در یک هزار و ۵۰ رسید. طرح ۱۰ ساله خودکفایی دانه روغنی از سه سال قبل شروع شده و جهاد کشاورزی از افزایش سطح کشت این محصول حمایت می کند. ۹۰ درصد دانه روغنی و مواد اولیه کارخانجات روغن خوراکی کشور، وارد می شود و سالانه چهار میلیارد دلار برای خرید این محصول ارز از کشور خارج می‌شود. کشت محصول کلزا در استان کردستان هر سال توسط بیش از ۶۰۰ بهره بردار از نیمه دوم شهریور آغاز شده است.

باتوجه به نیاز فزاینده کشور به واردات روغن خام و سیاست های حمایتی اتخاذ شده توسط دولت برای دانه های روغنی، سطح زیر کشت کلزا در کشور به سرعت رو به افزایش است؛ به طوری که در سال جاری سطح زیر کشت این محصول در استان به ۳۵۰۰ هکتار رسیده است. از طرفی، افزایش سطح زیر کشت کلزا در اکوسیستم های زراعی باعث ایجاد شرایط مساعد فعالیت برای آفات و بیماری های کلزا شده است.

۱. آفت شته مومی کلزا

شته مومی یکی از مهمترین آفات کلزا و دیگر گیاهان خانواده کلم است. این حشره به برگ، ساقه، گلچه و غلاف های در حال رشد حمله می کند و با مکیدن شیره سلولی باعث کاهش شدید رشد و ایجاد تغییر شکل در این اندام ها می شود

حمله این آفت به شاخه های کلزا با ایجاد برآمدگی یا گال های مخصوص همراه است. از دیگر علائم خسارت این آفت کوتولگی است که در اثر توکسین هایی ایجاد می شود که شته در زمان تغذیه وارد بافت گیاه می کند. ممکن است حتی پس از کنترل شته و تا انتهای فصل نیز بوته های صدمه دیده کوتاه تر از بوته های سالم باقی بمانند. مقاومت این شته در برابر سرما بسیار زیاد است و همانند شته گندم از ۵ درجه سانتی گراد شروع به زاد و ولد می کند. بنابراین، این شته در شرایط زمستان های ملایم و معتدل به دلیل غیبت دشمنان طبیعی در آن زمان بدون مانع و مشکل تکثیر می یابد و در اواخر زمستان یعنی از اوایل اسفند در مناطق معتدل تا اواسط فروردین در مناطق سردسیر به حالت طغیانی در می آیند؛ به طوری که در مزارع به گل نشسته تراکم آفت مانع از رشد گیاه می شود و از عملکرد محصول به میزان زیادی کاسته می شود.

شته ها با استقرار روی قسمت انتهایی از طرفی باعث تضعیف بوته و افت کیفیت و کمیت دانه ها می شوند و از طرف دیگر بر اثر فعالیت آن ها، ترشحات چسبنده عسلک روی گیاه به وجود می آید که سبب تشکیل دوده روی اندام های گیاه، کاهش فتوسنتز وضعف گیاه می شود.

دشمنان طبیعی شته ها :

از میان عوامل زنده کنترل کننده طبیعی، حشرات شکارچی (پرداتورها) مثل کفشدوزک، بالتوری، مگس های سیرفید و انواع زنبورها نقش مهمی ایفا می کنند. کفشدوزک هفت نقطه ای فراوان ترین حشره مفید در مزارع کلزاست.

دشمنان طبیعی شته مومی کلزا :

بالتورى

کفشدوزک

زنبور پارازیتوئید

 مگس سیرفید

از بین بردن علف های هرز میزبان آفت :

این شته علاوه بر کلزا و کلم و شلغم، روی علف های هرز میزبان مانند تربچه و خردل وحشی فعالیت دارد. از آنجایی که حمله شته ها از حاشیه مزارع شروع می شود، از بین بردن علف های هرز مزارع بسیار مهم است. در صورت مشاهده شته سریعا باید در حاشیه اطراف مزارع علیه آن ها سم پاشی شود.

کنترل شیمیایی
کلزا باید هر دو هفته یک بار و با مشاهده آفت هر هفته بررسی شود. آستانه کنترل آفت به قرار زیر است:

• ۲ شته در هر بوته در زمان گیاهچه
• ۵ شته به ازای هر برگ در مرحله روزت
• آلودگی ۲۰ درصد ساقه ها به شته
• مشاهده یک کلونی در هر متر مربع مزرعه

سمومی که برای کنترل این آفت توصیه می شوند عبارت اند از:

متاسیستوکس

ایمیداکلوپراید

پریمور

فلونیکامید

همگی در دُزهای توصیه شده. فاصله سم پاشی دوم با نوبت اول یا قبل را ۱۵ تا ۱۷ روز باید در نظر گرفت.

۲. آفت سوسک پلن خوار (گرده خوار) کلزا :

در روی بدن حشره بالغ (به ویژه در قفس سینه و روی بال پوش ها) مطابق شکل زیر نقاط سفید رنگی وجود دارند که کم و بیش به صورت لکه هایی درآمده اند.

حشره کامل اوایل بهار از گرده گل ها به خصوص کلزا تغذیه می کند و اگر تراکم بالا برود، علاوه بر دانه های گرده از بساک (مادگی) گلبرگ و حتی نهنج نیز می خورد و مانع تشکیل دانه در گیاه میزبان می شود.

زیست شناسی سوسک پلن خوار :

این آفت زمستان را به صورت لاروهای کامل در زیر خاک یا در لابه لای مواد پوسیده گیاهی نظیر تنه و ریشه پوسیده درختان یا توده های حاصل از شاخ و برگ مدفون زیر خاک یا لانه های شفیرگی در عمق تا ۲۰ سانتی متری خاک طی می کند. اگر هوا در پاییز و زمستان گرم شود، حشرات بالغ از خاک خارج می شوند.

توده های کود دامی که در مزرعه یا باغ انباشته شده اند، جایگاه مناسبی برای زمستان گذرانی آفت هستند. این آفت یک نسل در سال دارد. حشره کامل اوایل بهار (اواسط فروردین تا اواسط خرداد) ظاهر می شود و بعد از مدتی تغذیه و جفت گیری تخم های خود را به تعداد ۵۰ عدد در توده های پوسیده گیاهی و دامی می گذارد و ۲۰ روز بعد تخم ها تفریخ و لاروهای جوان ظاهر می شوند.

سه سن لاروی دارد و اوایل پاییز با ساختن لانه گلی به دیاپوز (توقف رشد طولانی در مرحله رشدی کاملا معین) می روند.

کنترل سوسک پلن خوار کلزا :

کنترل غیرشیمیایی

•  پخش و مخلوط كردن كودهاي حيواني براي جلوگيري از زمستانگذراني حشرات کامل در آن.
• شخم كف باغ در اواخر پاييزو اگر ممکن بود در اواخر زمستان.
• كاشت گياهان تله براي دور كردن سوسكها از درختان و در واقع براي جلب و كشتن آنها در روي گياهان تله. مي توان از ارقام زود گل ده كلزا و يا حتي از علفهاي هرز مانند تربچه وحشي و يا خردل وحشي در نواريهایی به عرض 2-3 متر در اطراف باغ و يا در داخل باغ به موازات ردیفهای کاشت درختان استفاده کرد. برای کشتن سوسکها روی گیاهان تله می توان از سموم کم خطر برای زنبورهای عسل استفاده کرد. زمان این سمپاشی را در صبحها و غروبها می توان طوری تنظیم کرد که کمترین خطر برای زنبور عسل ایجاد شود.در مزارع کلزای مناطقی که سابقه خسارت آفت وجود دارد می توان ردیفهای کاشت نشده یا شخم زده شده برای نصب تله های آبی رنگ در نظر گرفت هر چند این روش در صورت تراکم بالای آفت تاثیرکمتری دارد.
• تكاندن درخت هنگام صبح و جمع آوري سوسکها و کشتن آنها
•  كاربرد تله هاي سطلي آبی رنگ محتوی مخلوط آْب و مایع ظرفشویی و ۲ قطره سم حشره کُش(مایع ظرفشویی مارک‌جام با عصاره میوه بهترین اثر بخشی را داشت) همچنین به ترتیب سطل های زرد و سفید رنگ هم کارایی  جلب کنندگی داشتند.{آبی»زرد»سفید} .تله ها را می توان از رنگ آمیزی ظروف غذای یکبار مصرف ساده (نه فومهای درب دار) با رنگ آبی براق (آبی نیسانی روشن ) به روش اسپری پاشی رنگ یا غوطه وری ظرفها در مخلوط رنگ آبی تهیه کرد. البته می توان از انواع سطلها ، تشتها و هر ظرفی به رنگ آبی استفاده کرد.  حتی می توان از نایلونهای آبی رنگ داخل جوی های آب یا چاله های دست ساز استفاده کرد در سيستم آبياري قطره اي مي توان اين چاله ها را زير قطره چكانها ايجاد كرده و داخل چاله نايلون آبي رنگ قرار داد. دو نکته در مورد این تله ها باید رعایت شود: 1- تعداد اين تله ها  (و یا مجموع سطح یا اندازه آنها در باغ)خيلي مهم است چون بايد بتوانند قبل از رفتن حشرات روي گلهای درخت آنها را به سوي خود جلب و به دام بيندازند لذا بستگي به نوع گونه باغي، تعداد، سن درختان و تك باغ بودن يا نبودن، بايد تعداد تله ها را افزايش داد.2- تعویض مخلوط داخل تله ها و دور ریختن سوسکهای شکار شده و مرده و یا به اصطلاح شارژ تله ها باید بلافاصله بعد از پر شدن یا تبخیر محتویات آن انجام گیرد.
• كشيدن تورهايی از جنس نايلونی محكم يا فلزی نرم روی درختان: اين روش براي درختان هلو و شليل كه زودتر گل مي دهند و درصد خود گرده افشانی در آنها بسيار بالاست و سايز درخت امكان كشيدن تور روی درخت را می دهد بسيار موثر است.

 كاربرد تلفيقيی همه ي روشهايی فوق نتيجه بهتری را خصوصا در باغات بادام و هلو كه زودتر گل می دهند و در باغات جدا افتاده و تك باغ دارد.

کنترل شیمیایی:

 کنترل شیمیایی این آفات با توجه به خسارت آفت در مرحله گل و همزمانی با فعالیت زنبور عسل و حشرات مفید دیگر بسیار مشکل و پیچیده است. براي كنترل شيميايي، بايد سمومي كه روي زنبورعسل و حشرات گرده افشان اثركشندگی كمتري دارند مانند فوزالون به ميزان 2.5 ليتر در هكتار و يا آندوسولفان (اخیراً از فهرست سموم کشور حذف شده است) به ميزان 3-3.5 ليتر در هكتار استفاده كرد. سمپاشي را هنگام شب و با استفاده از سموم ضربه اي (گروه پیروتروئیدها) انجام داد.

سمپاشي در اوايل گلدهي با توجه به احتمال گل ريزي ناشی از سموم و از طرفي تاثیر بیشتر در كاهش خسارت سوسكها بهتر است.

با افزایش خسارت این آفات در سالهای اخیر لازم است تحقیقات بیشتری روی ارجحیتهای میزبانی در مناطق مختلف، رفتار حشره،  روشهای فیزیکی و مکانیکی موثر و سموم مناسب و کنترل بیولوژیک انجام شود

کنترل شیمیایی این آفات با توجه به خسارت آفت در مرحله گل و هم زمانی با فعالیت زنبور عسل و حشرات مفید دیگر بسیار مشکل و پیچیده است. برای کنترل شیمیایی باید از سمومی بهره گرفت که بر زنبورعسل و حشرات گرده افشان اثر کشندگی کم تری دارند و همچنین زمان حضور آفت باید قبل از باز شدن گل ها باشد که در این صورت از سموم دیازینون، بیسکایا و کونفیدور استفاده می شود.

۳. آفت زنبور برگ خوار کلزا :

این آفت دارای ۳ نسل در سال است که خسارت عمده به کلزا توسط لاروهای نسل سوم وارد می شود. حشرات کامل آن در اواخر شهریور ظاهر می شوند.

لاروهای نسل اول و دوم آفت عمدتا روی سایر گیاهان خانواده چلیپاییان از جمله علف های هرز و سبزیجات کشت شده در منطقه فعالیت دارند. حشرات کامل نسل اول این زنبور از اواسط فروردین ظاهر می شوند و بلافاصله جفت گیری و تخم ریزی می کنند.

حشره ماده با استفاده از تخم ریز خود پارانشیم برگ را پاره می کند و یک عدد تخم در زیر پارانشیم سطح زیرین برگ و اغلب در قسمت حاشیه برگ می گذارد. در واقع برگ خواران کلزا آفاتی هستند که از قسمت های رویشی این گیاه به ویژه گیاهچه ها و برگ ها تغذیه می کنند. زمستان گذرانی آفت به صورت لارو سن آخر در داخل لانه گلی و در عمق چند سانتی متری خاک سپری می شود.

کنترل زنبور برگ خوار :

از آنجایی که زمان حضور و فعالیت آفت مذکور صبح زود و غروب است، سم پاشی نیز باید در همان مواقع صورت گیرد. به محض مشاهده آفت سم پاشی معمولا با استفاده از سموم دیازینون و فوزالون انجام می شود.