کرم سیب

کرم سیب (تخم خوار سیب)، آفتی جهانی است که علاوه بر سیب به درختانی چون به، گلابی، زردآلو،  خرمالو، گردو، گوجه، آلو، آلبالو،  بادام و انار نیز حمله می کند. کرم سیب در واقع تخم خوار است و برای رسیدن به دانه از بافت میوه نیز تغذیه و باعث ریزش میوه ها می گردد. کرم سیب مخربترین و کلیدی ترین آفت باغ های سیب در سراسر جهان معرفی شده است در تمام نقاط ایران که کشت درختان میوه سردسیری رواج دارد، این آفت نیز به عنوان یکی از رایجترین حشرات زیان آور درختان میوه سردسیری حضور دارد در صورت کنترل نکردن این آفت، شدت خسارت آن به شدت بالا رفته و در شرایط مناسب این حشره می تواند حتی تا ۹۰ درصد محصول را نیز از بین ببرد. این آفت از نظر شدت خسارت روی سیب در درجه اول و سپس روی گلابی و به دارای اهمیت اقتصادی می باشد. میوه های آلوده به این آفت اگر در ابتدای رشد باشند، ریزش می کنند ولی اگر در مراحل بعدی رشد باشند، روی درخت می مانند ولی به علت شکل ظاهری، از ارزش بازاری آنها کاسته  می گردد. این آفت هرساله در ایران درختان میوه میزبان، به ویژه درختان سیب را با جمعیت چشمگیری مورد حمله قرار می دهد و خسارت آن از سطح زیان اقتصادی تجاوز می کند، بنابراین این آفت به صورت آفت کلیدی مطرح شده است و کنترل تلفیقی آن الزامی است.

زیست شناسی
خسارت این آفت مربوط به لاروهای آن می باشد که از دانه و گوشت میوه تغذیه می کنند. در اثر تغذیه لارو، میوه حاوی فضولات قهوه ای رنگی می شود و در مرحله بعدی نیز عوامل قارچی و باکتریایی می توانند وارد میوه شده آن را فاسد کنند. کرم سیب زمستان را به صورت لارو سن آخر درون پیله سفید ضخیم ابریشمی می گذراند. لاروها معمولاً به صورت خمیده درون پیله دیده می شوند. این پیله ها در زیر پوستک درخت و یا   کلوخه ها و سایر پناهگاه های دیگر به چشم می خورند. این لاروها می توانند زمستان های تا حدی سرد را تحمل کنند ولی اگر درجه حرارت به کمتر از ۴-  درجه سانتیگراد برسد، بسیاری از لاروها تلف خواهند شد. رنگ لاروها سفید صورتی و طول لارو در انتهای دوره لاروی حدود ۲ سانتیمتر می باشد. این حشره معمولاً پنج سن لاروی دارد. در بهار مصادف با شکوفه کردن درختان لاروها تبدیل به شفیره می شوند. شفیره قهوه ای رنگ و حدود یک سانتیمتر طول دارد. مفصل های دوم تا هفتم شکم شفیره دارای دو ردیف خار در قسمت پشتی است ( که وسیله تشخیص آن از شفیره کرم به می باشد). طول مدت تخم، لارو، شفیره و حشره کامل بستگی به شرایط محیطی دارد.

بعد از اتمام دوره شفیرگی، حشره کامل از داخل شفیره ها خارج می شود. شب پره ای کوچک به رنگ قهوه ای متمایل به خاکستری که عرض آن با بال های باز حدود ۲ سانتیمتر و طول آن ۱  سانتیمتر می باشد. در روی بالها نوارهای مسی رنگی دیده می شود. در انتهای بال های جلوئی یک لکه درشت قهوه ای تیره با جلای فلزی به چشم می خورد. بال های عقبی خاکستری کم رنگ و در حاشیه موهای بلندی دارد.

حشره کامل بعد از ظهور ابتدا از نوش گل ها تغذیه کرده و پس از جفت گیری اقدام به  تخم ریزی می نماید. تخم ریزی در بهار و معمولاً در درجه حرارت حداقل ۱۵ درجه سانتیگراد صورت می گیرد. حشره ماده تخم ها را به صورت انفرادی و یا ۲- ۳ تایی روی کاسبرگ ها، نهنج، برگ های کنار میوه و سر شاخه ها قرار می دهد. تخم ها ۱ میلی متر به رنگ سفید شکری، دایره ای شکل و کمی برآمده در وسط می باشد. بسته به شرایط محیطی  به طور متوسط هر  شب پره ۵۰  تا ۶۰ تخم می گذارد و تخم ها ۲۰-۲۵ روز بعد باز می شوند. پس از باز شدن تخم لاروهای جوان زرد رنگ با سر سیاه ظاهر می شوند. آنها ابتدا مختصری از برگ ها تغذیه کرده سپس داخل میوه های جوان می شوند. لاروهای جوان از محل اتصال گل به میوه، وارد میوه شده پوست میوه را جویده و دالانی به سمت دانه ها ایجاد می کنند. سپس از دانه و گوشت میوه تغذیه کرده، میوه را حاوی فضولات قهوه ای رنگی می کنند.

لاروهای جوان (در نسل اول) زمانی که میوه ها به اندازه فندق می باشند به آنها حمله ور می شوند که در این مرحله ریزش میوه ها را باعث  می شوند. لاروها پس از کامل شدن تغذیه شان، در زیر پوستک درخت و یا دیگر پناهگاه ها اقدام به تنیدن پیله ابریشمی کرده و سپس به مرحله شفیرگی وارد می شوند. دوره شفیرگی این حشره بین ۱۰ تا ۱۵ روز طول می کشد و سپس حشرات کامل نسل بعد خارج شده و اقدام به   تخم ریزی می نمایند. البته خسارت در این نسل (نسل دوم) بیشتر از نسل اول است چرا که جمعیت کرم سیب در این نسل افزایش یافته است. در شرایط آب و هوایی مختلف کرم سیب می تواند تا ۵ نسل نیز در سال داشته باشد. با توجه به این مطلب می توان انتظار  داشت که اگر این حشره کنترل نشود، محصول چه خسارت بالایی را متحمل خواهد شد. این آفت در شرایط کرج ۳ تا ۴ نسل در سال دارد و تراکم آن در نسل آخر به حداکثر خود می‌رسد. به همین دلیل خسارت آن در آخر تابستان و پاییز خصوصا روی سیب ، به و گلابی خیلی شدید است.

الف – روش های  مدیریتی کنترل غیرشیمیایی آفت کرم سیب

• مدیریت تغذیه درختان: تغذیه ی اصولی باعث رشد بهتر گیاه و بالا رفتن مقاومت به انواع آفات و بیماری ها می شود. باغدارانی که هر ساله با چهار نوبت سم پاشی باز هم مشکل کرمی شدن داشته اند. با تغذیه ی اصولی و استفاده از NPK های پتاس بالا به اضافه ریز مغذی ها، با یک الی دو مرحله سم پاشی می¬توان با این مشکل مقابله کرد.
• عدم استفاده از کود دامی تازه در باغ : استفاده از کود دامی تازه در باغ باعث طغیان کرم سیب می گردد بنابراین نباید کود تازه حیوانی را در باغ رها کرد و در صورت تمایل به استفاده از کود حیوان حتما با رعایت شرایط اصولی آن را خودتان بپوسانید. مدت زمان طولانی برای ماندن کود(مثلا ۷ سال) دلیل بر درست پوسیدن آن نیست و استفاده از آن می تواند خسارات جبران ناپذیری برای باغ به بار آورد.
• دور کردن آفت به کمک محلول گازوئیل و اسانس آویشن یا روغن خردل یا کنجد: بعد از تشکیل میوه داخل شیشه ی آب معدنی یکبار مصرف گازوئیل با روغن آویشن یا روغن خردل یا کنجد بریزید و کمی دهانه آن را ببرید و با سیم مفتول از درخت آویزان کنید. این عمل تا حدی می تواند منجر به دور شدن حشرات بالغ تخم گذار از درختان شود.
• استفاده از روش کارتن بستن دور تنه درخت: در فصل پاییز به کمک گونی و یا کارتن کاغذی در ارتفاع ۲۰ سانتیمتری دورتنه درخت از طوقه را با نوارهایی از کارتون به عرض حدود ۲۰-۴۰ سانتیمتر بسته می گردند که باید بصورت مرتب بازدید گردند. به این صورت لاروهایی که جهت شفیره شدن و زمستانگذرانی به لابه لایه درزهای کارتن پناه می آورند را جمع آوری و حذف می کنند.
• کشت گیاهان تله: برخی گیاهان مانند گل جعفری، هویج، شوید، پیاز و بومادران به علت داشتن ترکیبات فرار یا اسانس موجب جذب برخی حشرات می¬گردند که کاشت آنها در حاشیه باغت موجب جذب شدن آفت به این گیاهان و تغذیه و  تخم ریزی روی آنها می¬گردد  و دوری از محصول اصلی میگردد.
• استفاده از سطل های زردرنگ محتوی آب: رنگ زرد موجب جذب بسیاری از حشرات و شب پره ها به سمت خود می¬کردد بنابراین با قرار دادن سطل های زرد رنگ محتوی آب در قسمتهای مختلف باغ بویژه در بین ردیف ها در زمان باز شدن شکوفه ها، میتوان حجم قابل توجهی از حشرات بالغ را جمع آوری نمود.

مدیریت کف باغ: حذف علف های هرز محدوده سایه انداز درخت کردن،  از بین بردن میوه های آلوده ریخته شده در زیردرخت در طول سال و از بین بردن برگها و پوسته های خشک درختان در کف باغ (از بین بردن پناهگاه زمستانی آفت)با استفاده از عملیات های شخم زنی و دیسک زنی.

ب – روشهای کنترل شیمیایی

با توجه به چند نسلی بودن این آفت،  مبارزه شیمیایی با این آفت نیز در چندین نوبت انجام می گردد. در  باغات آلوده توصیه می شود که اولین سم پاشی در زمان تورم جوانه ها انجام گردد به همین منظور روغن ولک یا سم پیش بهاره غلیظ ( کمی بیشتر از دزهای دو سال قبل) به همراه یک سم حشره کش نفوذی مثل دیازینون و یا دورسبان استفاده می شود. بهترین حالت این است که روغن ولک را دقیقه ۹۰ یعنی دقیقا قبل از باز شدن فلس جوانه ها مصرف گردد.

سم پاشی دوم همزمان هم برای کرم سیب  و هم  برای آفت  لیسه سیب  در زمان ظهور برگهای اولیه سیب و حدودا بعد از ریزش ۷۰-۸۰ درصد شکوفه ها با سموم سیستمیک مثل استامی پراید  انجام می گردد. چون سم استفاده شده روی لاروهای کرم سیب هم موثر است.

سم پاشی سوم در زمان فندقی شدن میوه های سیب می باشد که همزمان با ظهور نسل یک این آفت می باشد.  برای سمپاشی نسل یک که می تواند همان استامی پراید یا سومی سیدین(فن والریت) باشد انجام شود و بقیه دفعات با فاصله ۲۵ روز تکرار شود. اگر هوا گرم بوده و درخت نیز در سال مذکور پربار باشد حتما باید تعداد ۳ یا ۴ بار سمپاشی اجرا شود. بهترین حالت این است که هر بار نوع سم عوض شود تا مقاومت نسبت به سموم بوجود نیاید. بعلاوه باید در هر بار سمپاشی تله های فرمونی زوکون یا دلتا نصب شده  از باغ برداشته و بعد از اتمام سمپاشی دوباره در محل نصب شده قرار گیرند.

نکته: اگر در زمان تورم جوانه ( سمپاشی زمستانه) از سموم سالم و ارگانیک (کنترل کننده های بیولوژیک) استفاده کنید جمعیت پارازیتوئید ( حشرات مفید کنترل کننده) افزایش خواهد یافت.

ج – کنترل بیولوژیک

کنترل بیولوژیک یعنی استفاده از پارازیتوئیدها ، پرداتورها ، پاتوژن ها ، آنتاگونیست ها  و  یا  میکروارگانیسم  های رقیب برای کاهش جمعیت یک آفت ، به طوری که آفت فراوانی کمتری داشته باشد و خساراتی کمتر از آنچه ممکن می بود وارد سازد .

کنترل بیولوژیک ممکن است با دخالت هدفمند انسان صورت پذیرد و یا نتیجه عملی یک نیروی طبیعی خودجوش باشد . کنترل بیولوژیک ممکن است برای پایین آوردن جمعیت آفت مزارع یا جنگل ها و یا برای تعدیل ناهماهنگی های به وجود آمده در اثر ورود یک عامل جدید به محیطی طبیعی صورت پذیرد.

البته  همه  روش های غیرشیمیایی ، کنترل بیولوژیکی  محسوب نمی شوند . اصلاح نژاد گیاهان ، مبارزه  زراعی و کاربرد مواد شیمیایی علامتی اگر با قصد تاثیرگذاری بر آفت به کار رود ، کنترل بیولوژیک نیست . این موارد زمانی کنترل بیولوژیک محسوب می گردند که با  هدف حمایت از دشمنان طبیعی به کار گرفته شوند.  برای مثال اصلاح نژاد گیاهان  به صورتی که  برای آفات مسموم کننده بوده و یا به طریق دیگری موجب کاهش جمعیت آفات گردد ، مبارزه بیولوژیک نیست . اما اگر این اصلاح با هدف به وجود آوردن شرایطی بهتر برای زندگی و بقای پارازیتوئیدها یا پرداتورها و فراهم شدن شرایط برای میزبان یابی و حمله به آفات باشد ، مبارزه بیولوژیکی به شمار می رود.

مواد شیمیایی حاصل از عصاره گیاهان  یا میکروب ها که علیه آفات به کار می برند نیز مبارزه بیولوژیک نیست . کنترل بیولوژیک یعنی پدید آوردن مجموعه ای که در آن جمعیت یک گونه توسط افرا گونه ای دیگر با مکانیزم  هایی نظیر شکارگری ، پارازیتیسم ، بیماری زایی یا رقابت محدود می شود.

مبارزه بیولوژیک به خصوص در اراضی غیر مزروعی جنگل ، مرتع و نباتات زینتی ممکن است جدا از سایر اقدامات دفع آفاتی صورت پذیرد اما بسیاری از آفات در یک محصول بایستی به طور همزمان کنترل شوند تا محصول خوبی عاید گردد . در چنین مواردی ضرورت می یابد تا چندین روش متضاد دریک برنامه به اجرا در آید. سؤال اساسی که کدام روش اولویت بیشتری دارد . در سالهای پس از ۱۹۴۵ که استفاده از آفت کش ها بسیار رایج بود ، غالباً استفاده از سموم در اولویت بود و مبارزه بیولوژیک یک اقدام فرعی محسوب می شد و غالباً هم به دلیل اثرات سوء سموم مصرفی بر دشمنان طبیعی نتیجه مطلوبی از مبارزه بیولوژیک به دست نمی آمد و این عدم کارآیی را به حساب ناتوانی دشمنان طبیعی می گذاشتند.

در سالهای اخیر یعنی از  ۱۹۸۰ به بعد این معادلات مبارزه با آفات به نفع مبارزه بیولوژیک تغییر یافته و نظریه اداره انبوهی از آفات، بر مبارزه بیولوژیک تأکید بیشتری دارد تا مبارزه شیمیایی. بر این اساس حفظ دشمنان طبیعی و استفاده از مبارزه بیولوژیک از اولویت برخوردار است .

برخلاف گذشته اکنون استفاده از روشهایی که موجب از بین رفتن ویا تضعیف دشمنان طبیعی می گردد مجاز نیست . کوشش در برقراری سیستمهای کنترل آفات که مبتنی بر مبارزه بیولوژیک باشد در بسیاری موارد مراحل مقدماتی را طی می کند ولی در موارد متعددی نیز بسیار پیشرفته و کامل است.

روشهای کنترل بیولوژیک که بطور رایج در ایران انجام می گردد شامل دو روش استفاده از حشرات پارزیتوئید(بطور ویژه زنبور ترکوگراما) و استفاده از فرمونهای جنسی می باشند.

• زنبور تریکوگراما:

اﻣـﺮوزه بمنظور ﮐﻨﺘﺮل ﺟﻤﻌـیت آﻓـﺎت به کمک حشرات پارازیتوئید، ﮔﻮﻧـﻪ  ﻫـﺎی  ﻣﺨﺘﻠـﻒ زﻧﺒـﻮر  ﺗﺮﯾﮑﻮﮔﺮاﻣﺎ از اﻫﻤﯿﺖ زﯾـﺎدی ﻣﺨﺼﻮﺻـﺎً  در اﻣـﺮ ﻣﺒـﺎرزه ﺑـﺎ ﮔﻮﻧـﻪ ﻫـﺎی  ﻣﺨﺘﻠـﻒ  ﭘﺮواﻧﻪ ﻫﺎﯾﯽ از ﺧﺎﻧﻮاده های  Noctuidae  وpyralidae  ﺑﺮﺧﻮردار ﻫﺴﺘﻨﺪ. این روش مبارزه بیولوژیک با کرم سیب در چارچوب اجرای طرح مدیریت تلفیقی آفات  (IPM)  انجام می گردد و با توجه به تغییرات و نوسانات میزان تراکم جمعیت آفت و تغییرات رفتاری و زیستی آن در مناطق مختلف ضروری است به هنگام پیک پرواز نسل اول آفت (بیشترین حضور آفت در نسل اول) یک نوبت محلول پاشی با روغن امولسیون شونده به نسبت ۰.۵ تا ۱ درصد انجام پذیرد.

برای تعیین پیک پرواز پروانه ها در نسل اول، داده های آماری تله های فرمونی مخصوص ردیابی آفت، مجموع حرارتهای موثر روزانه، بیولوژی آفت (شروع مرحله تخم ریزی و فنولوژی درختان سیب (شروع مرحله میوه دهی) مورد استفاده قرار خواهد گرفت. رهاسازی زنبورهای تریکوگراما در ۹-۱۱ مرحله (هر نسل ۳ مرحله به فاصله ۵ روز در هر نوبت انجام خواهد گرفت.

بر روی هر درخت با توجه به اندازه تاج درخت از ۱ تا ۳ تریکو کارت نصب می شود. زنبورهای تریکوگراما از هنگام نصب تریکوکارت تا ۲۴ ساعت پس از آن خارج شده و با ایجاد سوراخ  و تخم رﯾﺰی در داخل ﺗﺨﻢ ﭘﺮواﻧـﻪ  ﻫـﺎی کرم سیب زﻧﺪﮔﯽ ﻓﻌﺎل اﻧﮕﻠﯽ را ﺳﭙﺮی و ﭘﺲ از ﻃـﯽ ﻣﺮاﺣـﻞ ﻻروی و ﺷﻔﯿﺮه¬گی ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﺸﺮه ﺑﺎﻟﻎ از تخم ﺧﺎرج ﺷﺪه و این چرخه را تکرار می کند و به این ترتیب از ﺧﺴﺎرت آﻓﺎت ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی و جمعیت آفت را کنترل می کنند.

• فرمونهای جنسی:

استفاده از فرمونهای جنسی به عنوان یکی از راهکارهای مهم کنترل بیولوژیک در کشاورزی مطرح است این روش شامل دو حالت شکار انبوه حشرات
( به کمک تله های فرمونی بیشتر در رابطه با کرم خراط کاربرد دارد) و ایجاد اختلال در جفت یابی به کمک مفتولهای سیمی فرمون دار می باشد( که در رابطه با مهار کرم سیب به کمک فرمونهای جنسی، بیشتر روش اختلال درجفت یابی کاربرد دارد).  فرومون اخلال در جفتیابی به ترکیباتی گفته می شود که با آزاد کردن بویی شبیه بوی افراد ماده در محیط، حشرات نر را دچار سردرگمی کرده بنابراین افراد نر قادر به پیدا کردن افراد ماده در محیط نیستند در نتیجه جفتگیری و به تبع آن تخم ریزی بین افراد صورت نگرفته و خسارت روی محصول زراعی یا باغی اتفاق نخواهد افتاد، حتی در صورتیکه افراد  نر  به صورت تصادفی افراد  ماده را پیدا کنند، بخاطر میزان جفت گیری کم و نیز زمان نامناسب جفت گیری، بخش عمده تخمهای گذاشته شده تو سط افراد ماده بدون جنین خواهد بود و متعاقب آن هیچگونه خسارتی ایجاد نخواهد شد.